Doç. Dr.Arzu Yılmaz: ‘Çözüm Süreci’nde muhatap Erdoğan değil Bahçeli gibi görünüyor’
Türkiye bir yandan İsrail’in tehdit olduğunu ifade ederken bir yandan da Kürtlerle yeni bir sürece hazırlandığını ima eden açıklamalar yapıyor. Irak ile Türkiye arasındaki ilişkiler ne durumda? Yeni Ortadoğu güvenlik mimarisinin aktörleri kim olacak? Türkiye bu mimarinin bir parçası mı? Kürtlerle barış arayışının temel motivasyonu ne? Sürecin muhatapları kim? Barzani’nin Türkiye’ye son ziyareti bu bağlamda nasıl bir öneme sahip? Bu soruların cevabını Gazete Duvar’dan Mühdan Sağlam’ın Kürdistan Hewler Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Arzu Yılmaz’la yaptığı röportajda.
Röportajı aktaralım:
Türkiye ile Irak arasındaki önemli anlaşmazlık başlıklarından biri PKK’nin Kuzey Irak’taki varlığı. Erdoğan’ın Nisan’daki Irak ziyaretinde Bağdat’la PKK konusunda bazı uzlaşılara varıldı. Varılan bu uzlaşı ne demek, bugüne nasıl bir etkisi oldu/oluyor?
Aslında burada süreci biraz geri almak gerekiyor. Hakan Fidan Dışişleri Bakanı olduğunda ilk dış ziyaretini Irak’a gerçekleştirdi. Buradaki ziyarette Irak’ın PKK’yi bir terör örgütü olarak kabul etmesini talep etti. Ancak aradan geçen sürede henüz Nisan’da Erdoğan gelmeden Irak’ın böyle bir adım atmayacağını açık kaynaklardan gördük. Erdoğan henüz gelmeden PKK’ye dönük kullanılan terim, ‘yasaklı örgüt’ gibi muğlak bir ifadeydi. Bu ifade ilişkilerde yeni bir başlangıç yapmanın önündeki engelleri ortadan kaldırmak için bulunan bir ara formüldü. Günün sonunda PKK terör örgütü olarak ilan edilmedi.
Bununla beraber aslında karşılıklı ziyaretlerde varılan mutabakatlar biraz büyütüldü. Hatta gerek Savunma Bakanı gerek diğer düzeyde yetkililerden Pençe operasyonunu bitirmek için eklenen kilit ibaresi uyarınca iki ülkenin PKK’ye karşı ortak operasyonlar yapacağı da dillendirildi. Nisan’daki gezide de aslında ortak operasyona dönük bilgi almayı bekliyorduk, ancak perşembenin gelişi çarşambadan bellidir denecek şekilde Erdoğan gelmeden PKK’nin terör örgütü değil, yasaklı örgüt olarak ilan edildiğini gördük.
‘Irak ile PKK konusunda Bağdat tarafından atılan bir adım görmedik ’
Somut olarak Nisan’dan bu yana nasıl bir adım atıldı diye bakarsak da Tevgera Azadi’nin parti olarak faaliyetlerine kısıtlamalar getirildi, bazı yerleşim yerlerindeki büroları kapatıldı. Bunun dışında Bağdat tarafından atılan bir adım görmedik. Oysa beklenti Pençe-Kilit’e referansla bir ortak operasyon yapılmasıydı. Bu, unutuldu, unutturuldu. Özetle var olanın öteside sembolik birkaç adım dışında çok da yol katedilmediğini tecrübe etmiş olduk.
Benzer biçimde Kerkük Ceyhan Boru Hattı sorunu bu gezide anılmadı dahi. Bugüne kadar da bu sorun çözülmedi. Ziyaret ve sonrasında bunlar oldu, ancak Türkiye’de bu ziyaret çok büyük bir başarı gibi yansıtıldı. Somut ve sahadaki gelişmelerle gezi ve sonuçlarının Türkiye’de medyada ele alış tarzı arasında büyük bir uçurum var.
‘Kalkınma Yolu Projesi’
Aynı gezide Erdoğan Bağdat ve IKBY’ye bir ziyarette bulundu. Bu görüşmeler kapsamında gündeme gelen konu başlıklarından biri Irak, BAE ve Türkiye arasındaki Kalkınma Yolu Projesi’ydi. Burada nasıl bir ilerleme var?
Aslında Kalkınma Yolu Projesi Erdoğan’ın gelmesiyle ortaya atılan bir proje değildi. Daha önce de konuşuldu, ancak Irak’taki siyasi dengeler, Irak’ın içinde bulunduğu koşullar, ekonomik soru işaretleri nedeniyle tam anlamıyla masaya gelememişti. Ne olduğunu anlamak içinse biraz kronolojide kırılma noktalarına bakmak gerekiyor.
2014’te IKBY ile Türkiye arasında petroldeki gibi bir doğal gaz hattı inşa ederek işbirliğini genişletme girişimi gündeme gelmişti. Ukrayna Savaşı’nın patlak vermesi paralelinde bu girişimi hızlandırma çabası ortaya çıktı. Ancak söz konusu doğal gaz yatakları Kürdistan Yurtseverler Birliği’nin (KYB) etkili olduğu bölgelerdeydi. KYB ile Türkiye arasındaki ilişkiler sorunlu, öyle ki Türkiye ‘KYB bize tehdittir’ açıklaması yapıp, KYB’ye yönelik operasyonlar dahi yaptı. Yani bu girişime KYB’nin olur vermeyeceğini söylemek mümkündü. Bunun yanı sıra İran’ın Irak üzerinde ciddi bir etkisi var. Bu tartışmalar sürerken İran, İsrail istihbarat birimlerini hedef aldığı iddiasıyla Erbil’e saldırı düzenledi. Bana kalırsa bunların hepsi bir mesajdı. Nihayetinde doğal gaz boru hattından bir sonuç çıkmayacağı görüldü.
Bu bağlamda gündeme Kalkınma Yolu Projesi geldi. Ancak bu projede de bazı sorunlar var. İlk olarak seçilen güzergah yine tartışmalı bölgeler olarak bilinen adreslerden geçiyor. Buradaysa ciddi bir egemenlik sorunu var. Bağdat burada tam anlamıyla egemen olmadan yolun buradan geçmesi güç. İkincisi projenin hayata geçirilebilirliğinde sorunlar vardı, bunlar hala sürüyor.
Bu kadar sıkıntılar barındırdığı halde neden bu projeye cevaz verildi?
Şöyle Türkiye’nin 2021’den bu yana Ortadoğu’da Mısır, Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) gibi ülkelerle girdiği yumuşama süreci, Yolun gündeme gelmesine neden oldu. Ayrıca proje, Bağdat ile ilişkileri toparlamak için bir fırsat olarak görüldü. Irak açısından Muhammed Şiya es-Sudani faktörüne değinmek gerekiyor. Sudani seçimle gelmedi, ancak bir dönem daha seçilerek görev yapmak istiyor. Bunun için de hem kendisinin hem diplomatik olarak Irak’ın profilini yükseltmeye çalışıyor. Bu nedenle projeye sıcak bakıyor. Öte yandan İran aynı dönemde Gazze’de yaşanan gelişmeler, elçiliğinin bombalanması gibi sorunlarla uğraşıyordu. Bölgedeki artan tansiyon karşısında, ‘zaten gerçekleşmesi zor’ dediği bu projeye yeşil ışık yaktı.
Projedeki duruma bakacak olursak, Irak’taki petrol ve malların yönü Batı değil, daha çok Basra üzerinden Asya’ya, doğuya yönelmiş durumda. Bu ticari akış hattı proje açısından bir soru işareti. İkincisi bahsettiğim gibi proje tartışmalı alanlardan geçiyor. Buradaki sorun çözülmeden, burada bir uzlaşıya varılmadan projenin hayata geçmesi çok zor. Zaten Nisan’dan bu yana pek yol katedilebilmiş değil.
‘ Türkiye’nin askeri operasyonlar sürerken İmralı ve PKK ile bir takım görüşmeleri gerçekleştirdiğini açık kaynaklardan biliyoruz ’
İsrail’in saldırılarının Lübnan’a sıçramasıyla sırada İran mı var sorusu akılları kurcalıyor. Öte yandan Türkiye’de son birkaç haftadır yeni bir çözüm süreci gündeme gelmeye başladı. Bölgedeki genel atmosferi de gözetirsek sizce Türkiye neden yüzünü yeniden Kürtlere dönüyor?
Kürtlerle barış konusunda temel bir varsayımımı paylaşayım: Ne zamanın ruhu ne de rejimin niteliği Kürt Sorunu’na barışçıl çözüm imkanı sağlıyor. Bu bağlamda Kürt Sorunu’na olabilecek en iyi çözüm, çözümsüzlüğün şiddetten arındırılmasıdır. İkincisi, Eski Milli Savunma Bakanı Hulisi Akar, 2022 sonundaki 2023 Bütçe görüşmeleri esnasında 2015’ten bu yana gerçekleşen operasyonlarda 37 binden fazla insanın öldürüldüğünü söyledi. Bu sözlerin alt metni aslında şuydu: Bu konuda askeri olarak yapılabileceklerin artık sonuna geldik. Nitekim kısa süre sonra Pençe operasyonlarına ‘kilit’ eklendi, yani artık bu operasyonlar son bulacak, kilit vurulacaktı. Buna karşın 2022’den bu yana o kilit vurulamadı.
Türkiye’nin askeri operasyonlar sürerken İmralı ve PKK ile bir takım görüşmeleri gerçekleştirdiğini açık kaynaklardan biliyoruz. Murat Karayılan 2021’de ‘bize resmi heyetler yollanıyor’ dedi, bunu Türkiye yalanlamadı. Yani aslında Türkiye 2021’den itibaren askeri olarak yapacaklarının sonuna yaklaşırken İmralı ve Kandil’le temaslara başlamıştı.
Zamanlama açısından önemli olan bir başka konu da Biden’ın 2021’de göreve gelmesiydi. Türkiye bu süreçte doğrudan Biden ile görüşmeye çalıştı. Demokratların iktidara gelmesiyle Türkiye’nin Kürtlerle bir araya gelmesine dönük dış baskısı arttı. 2021 yine Türkiye’nin Mısır, BAE, İsrail, Suriye ve Suudi Arabistan ile ilişkilerini düzeltmeye çalıştığı tarihti. Dolasıyla biraz süreci geriden analiz etmemiz gerekiyor. Yine yerel seçimler sürecinde Leyla Zana ‘bu sorunu Erdoğan çözer’ dedi, keza Ahmet Türk bazı görüşmelerin olduğunu doğrulayan açıklamalar yaptı. Demirtaş, 2022’de ‘muhatap HDP’dir, HDP’nin muhatabı da asla hükümet, AKP, Cumhur İttifakı değildir’ dediği pozisyondan ‘Muhatap Öcalan’dır, hükümet de Öcal’ın muhatabıdır’ diyecek bir pozisyon farklılığına gitti. Zaten Ankara-İmralı-Kandil arasında bir trafik işlediğine dönük duyumlar alınıyordu. Yani aslında 2021’den beri görüşmeler sürüyordu, ancak bir uzlaşmaya varılamadığı için açık edilmedi.
‘ Muhatap Bahçeli olarak görülüyor ’
Bugünkü sürece bakarsak, bence muhatap bugün Erdoğan olarak görülmüyor. Muhatap Bahçeli olarak görülüyor. ‘Neden Bahçeli?’ derseniz bunun yanıtı yukarıda söylediğim ‘en iyi çözüm çözümsüzlüğün şiddetten arındırılması’ konteksiyle örtüşüyor. Örtüşen tarafını şöyle ele almak lazım. Benim bu bağlamda Kürt Sorunu’na dönük çözüm girişimlerine ilişkin genel geçer bir tespitim var: 1993 Ateşkesi de dahil olmak üzere Kürtlerle barış istisnasız Ortadoğu’daki jeopolitik bir kırılma sonrasından gelmiştir. 93 Ateşkesi Körfez Savaşı’nın izdüşümü, 2008-2009 Oslo Görüşmeleri gecikmiş 2003 Irak işgalinin sonuçlarından biriydi. 2013’se Arap Baharı’nın bir yansımasıydı. Bugün konuştuğumuz süreçteyse İsrail’in saldırılarıyla bölgede meydana gelen jeopolitik kırılma ve bölgenin değişen dengeleri etkili. Ancak bu defa dikkatimizi çeken bir şey var.
‘Bahçeli’nin şahsında yapılabilirse bu bir devlet projesi olarak hayata geçirilecek ’
Bugüne kadar olan girişimlerde hep devlete rağmen yapılmış gibi bir izlenim vardı. 93 için Özal devlete rağmen bunu yaptı, 2009 sahipsiz kalsa da yine benzer izlenim veriyordu. 2013-2015 çözüm süreci için de Erdoğan’ın ‘gerekirse kan kusar kızılcık şerbeti içtik deriz’ ifadelerini hatırlarsak yine devlete rağmen bir çözüm arayışı izlenimi var. Ancak bugün yapılan açıklamaları dikkate alırsak Devlet Bahçeli’nin şahsında bu kez devletin eliyle bir girişimde bulunulduğu izlenimine kapılıyorum.
Bu mevzu gündeme geldiğinden beri Mehmet Uçum’un yaptığı açıklamaları, farklı odakların açıklamalarını göz önüne alırsak bu bir devlet projesi olsa dahi izlenecek yol konusunda devlette bir mutabakata varılamadığı izlenimi oluşuyor. Bahçeli’nin şahsında yapılabilirse bu bir devlet projesi olarak hayata geçirilecek, ancak gelen diğer açıklamaları gözetirsek henüz nasıl olacağına dönük bir mutabakat yok. Karayılan da açıklama yaptı ‘yeni bir çözüm süreci yok, kimse hayale kapılmasın’ diye; yani belli ki PKK ile de bir uzlaşı yok.
