Esad’ın Hamaney’e olan mesafesi gerçek mi yoksa manevra mı

İran Suriye’nin kaybına sessiz mi kalıyor?

Bu, Suriye Devlet Başkanı Beşar Esad’ın İranlı “rehber” Ali Hamaney ve Hizbullah’ın seçeneklerinden uzaklaşmaya istekli olduğuna dair sinyaller göndermesi ilk değil. Bu girişim öncekilerden farklı mı? Stratejisinden sapan müttefiklerine veya ajanlarına şimdiye kadar sessiz kalmayan İran, sessiz kalacak mı?

İlişkilerin aşamalarına, bağlamlarına ve testlerine tarihsel bir dönüş, cevaba katkıda bulunabilir. 1979’da İran’da “devrim”in zaferinden sonra, muhalefetteyken Humeyni’yi kabul etmeyen Cumhurbaşkanı Hafız Esad, Tahran’da yeni rejimle yeni bir sayfa açma girişiminde bulundu. “Humeyni Devrimi” başarıya ulaşınca Lübnan’da bulunan Şah Muhammed Rıza Pehlevi’nin İranlı muhaliflerinin iktidara gelmesinden yararlandı ve dönemin dışişleri bakanı Abdul Halim Haddam’ı İran’ın temel direkleriyle görüşmeye gönderdi.

Gerçekten Ortadoğu’da vazgeçilmez bir özellik haline gelen yeni bir sayfa açıldı. Doğuda Saddam Hüseyin, güneyde İsrail ve Muhammed Enver Sedat ile Menahem Begin arasındaki Camp David Anlaşmasıyla kuşatılan, Lübnan iç savaşına ve Sovyetler Birliği şartlarına gömülen Esad, Suriye’nin yanında yer aldı. 1980’de başlayan sekiz yıllık savaşta “Humeyni” İran ile “Saddamcı” Irak’a karşı. Ve 1982’de İsrail Lübnan’ı işgal ettiğinde Esad, Humeyni “muhafızlarının” Bekaa Vadisi’nden başlayarak “Hizbullah” kurmasının yolunu açtı. “Parti” İsrail sınırlarında ikamet etmek üzere güneydeki Şii kuluçka merkezine taşınmadan önce Suriye sınırının ikinci yakasındaydı. Amerika Lübnan stadyumuna girdiğinde “Hizbullah”ın ürettiği parçalar olan “İslami Cihat” hücreleri Beyrut’ta ABD Deniz Piyadelerini havaya uçurdu.

Irak-İran savaşında, “tanker savaşında”, Lübnan iç savaşında ve daha birçok meselede baba Esad, İran ekseni ile Arap kucaklaşması arasında denge kuruyordu. Gücünün iki rakip arasında denge kurmak ve bir oyuncu ve arabulucu olmak olduğuna inanıyordu. Bunun yerine, 1991’de Saddam’ın güçlerini Kuveyt’ten sürmek için kurulan uluslararası koalisyona katıldı.

Esad’ın gidişi, Cumhurbaşkanı Beşar Esad’ın varsayımı, 11 Eylül 2001 olayları ve 2003’te Saddam’ın devrilmesiyle bölgesel dengeler ve Suriye hesapları değişti.

Esad’ın gidişi, Devlet Başkanı Beşar Esad’ın iktidara gelmesi, 11 Eylül 2001 olayları ve 2003’te Saddam’ın devrilmesiyle dengeler ve hesaplar değişti. Suriye Arap kucağından vazgeçerek İran eksenine yerleşti. 2005 yılında Lübnan Başbakanı Refik Hariri’ye düzenlenen suikast ve Suriye ordusunun Lübnan’dan çekilmesiyle aradaki fark daha da arttı.

Suriye’yi İran’dan uzaklaştırmak Arap ve Batılıların endişesi olmaya devam ediyor. Son yıllarda iki girişimde bulunuldu:

İlki, 2010’da, Hariri suikastı, İyad Allavi’nin listesinin Irak seçimlerindeki zaferi ve Saad Hariri’nin listesinin Lübnan seçimlerindeki zaferi karşısında yabancılaşmayla ilgili sayfayı açtıktan sonra. Arapların Şam’a sunduğu seçenek Allavi ve Hariri’nin hükümeti kurmasını desteklemekti. İran’ın tercihi farklı ve zıttı. Sonuç olarak Şam, vaatlerin aksine Bağdat ve Beyrut’ta Tahran’ın tercihinin yanında yer aldı.

İkincisi, Amerika 2011’de Suriye ile İsrail arasında, Şam’ın Tahran ve Hizbullah’la ittifakından vazgeçmesi karşılığında işgal altındaki Golan’ın tamamının restorasyonunu içeren bir barış anlaşması imzalamaya ağırlık verdi. Nitekim Amerikalı arabulucular anlaşmaların taslağını hazırlayıp Şubat 2011’de Esad’a sundular. Şam, İran’dan boşanma işaretleri verdi. Ancak verilen sözlere ve Hamaney’den uzaklaşma sinyalleri verilmesine paralel olarak Şam, Tahran ve Hizbullah arasındaki askeri işbirliği de tırmanıyordu.

2011’den sonra büyük darbe gerçekleşti. Suriye’de ve bölgede çok su aktı. İran ve Hizbullah “rejimi kurtarmak” için askeri, mali, siyasi ve ekonomik müdahalede bulundu.

2011’den sonra büyük darbe gerçekleşti ve bu seçeneğe ilişkin sayfa kapatıldı. Suriye’de ve bölgede çok su aktı. İran ve Hizbullah “rejimi kurtarmak” için askeri, mali, siyasi ve ekonomik müdahalede bulundu. Diğer karşıt güçler müdahale etti. 13 yıl sonra rejim iktidarda kaldı ve aralarında Hizbullah ve İran örgütlerinin de bulunduğu beş ordu ve milis Suriye’de kaldı.

Önerilen senaryolardan biri, 2015 yılında müdahale eden Rusya’nın varlığının kabul edildiği göz önüne alındığında, İran ve Hizbullah’ın çekilmesini Amerika ve Türkiye’nin Suriye’den çekilmesine bağlamaktı. Ancak sürpriz, Ekim 2023’teki Hamas saldırısının ardından geldi. Şam’ın bunu Tahran’dan ve diğer “direniş ekseni” üyelerinden ayırmak için bir fırsat olarak gördüğü açık. Diğer adım ise Şam’ın, İsrail’in Hizbullah’a yönelik saldırısını, İran kisvesi altında ortaya çıkıp Hizbullah’ın varlığını sürdürmesi için bir fırsat bulmasıydı.

Son haftalarda İsrail’in Hizbullah’a yönelik saldırısının başlamasıyla birlikte Şam, Hizbullah’a herhangi bir siyasi, askeri veya medya desteği sağlamamak da dahil olmak üzere yeni yöne doğru birçok adım attı. 2006 savaşının aksine Hizbullah’a yönelik herhangi bir propaganda, gösteri ve askeri destek yok. Bunun yerine Suriye ordusu, son on yılda binlerce savaşçısını Suriye’ye konuşlandıran Hizbullah’a karşı savaşı ya görmezden geliyor ya da kolaylaştırıyor. Ordu, milislerin ve “partinin” İsrail’e karşı herhangi bir operasyon yapmasını da engelledi ve milislere ve “partiye” karşı sıkı önlemler aldı. Buna ek olarak Hizbullah üyelerini kendilerini korumak için gönüllü olarak geri dönmeye ya da Lübnan’daki “ana savaşa” katılmaya iten askeri bir gerçeklik de var.

İran Dışişleri Bakanı, Esad’ı İsrail’e karşı “Direniş Ekseni” operasyonlarına katılmaya ikna etmeyi başaramadı ve Suriyeli mevkidaşı ile ortak basın toplantısı düzenlemeyi başaramadı.

Tahran’a gelince, Şam’la yabancılaşmanın pek çok belirtisi var. Son açıklamalarda, Dışişleri Bakanı Abbas Araqji’nin, Esad’ı İsrail’e karşı “Direniş Ekseni” operasyonlarına katılmaya ikna etmeyi başaramadığı ve Suriyeli mevkidaşı ile ortak basın toplantısı düzenlemeyi başaramadığına işaret etmek yeterli. Bassam Al-Sabbagh, ortak bir duruş sergilemek için elçiliğinde yaptığı açıklamalarla yetindi. Buna ek olarak Şam’daki kitap fuarıyla dolup taşan İran kitapları, uzun yıllardan sonra ilk kez fuar raflarında yer almadı.

Suriye işaretleri ve adımları Şam’daki yeni yönü gösteriyor. Bu sadece bir trend değil, bir bahis ve kumardır. Geriye iki soru kalıyor:

Birincisi, Suriye’nin attığı adımlar, Orta Doğu fırtınasının ve “İsrail saldırganlığının” gözünden çıkıp yeni Amerikan başkanının Beyaz Saray’daki ofisine girmesine kadar zaman kazanmaya mı yönelik? Daha önceki aşamalarda Esad, dış baskıları hafifletmek veya pencereleri açmak için İran’dan uzaklaşma isteğinin imasını yapmıştı. Hizbullah’a yönelik mevcut tedbirler ve “rehberin” tercihlerinden uzaklaşmak bir manevra mı, yoksa nihai bir adım mı?

İkincisi, İran, özellikle müttefikleri ve ajanları konusunda sessiz kalmadığı için, Irak’taki nüfuzunun arka bahçesi, Lübnan’daki ajanına ikmal hattı ve “Filistin kartı”na olan köprüsü olan Suriye’nin kaybı konusunda sessiz kalacak mı? Kim ona ihanet etti ve stratejisinden saptı? Yoksa Tahran, yalnızca Binyamin Netanyahu’nun “kırmızı çizgileri” aşan uyarı ve saldırılarından kaçınmayı amaçladığı ve aynı zamanda Suriye’ye olduğu kadar kendisinin de Suriye’ye ihtiyacı olduğu için Suriye manevrasını kabul ediyor mu?(KAYNAK)