Şırnak’ın etkileyici durakları

Nuh Tufanı’nın ardından yerleşimin başladığı yer olduğuna inanılan Şırnak, kadim bir şehrimizdir.

Kadim şehir Şırnak; Evliya Çelebi’ye göre Şırnak tarihi Nuh Tufanı’nın öncesine kadar dayanmaktadır. Şehir ilk olarak Şehr-i Nuh, sonrasında Şerneh ve son olarak da Şırnak olarak adlandırılmıştır. Bölgedeki ilk yerleşimin MÖ 7000’li yıllarda gerçekleştiği tahmin edilmektedir. Cudi Dağı’nın kuzey kısmında konumlandırılan şehir yazlık bir yer olarak planlandığı için inşaatı sırasında serin olmasına özen gösterilmiş ve çoğunlukla moloz ve kesme taşlarla yapılar inşa edilmiştir.

Şehir, geçmişte Guti İmparatorluğu’na da ev sahipliği yapmıştır. İmparatorluğun başkenti ise Silopi ilçesi içinde bulunmaktaydı ve Cudi Dağı’nın isminin de bu imparatorluktan geldiği öne sürülmektedir.

Şehir, 16 Mayıs 1990 senesinde çıkan kanun ile il statüsüne kavuşmuştur.

Şırnak deyince ilk akla gelen yerlerin başında Cizre Ulu Camii gelmektedir. Şehirde aynı zamanda görülmesi gereken birçok türbe ve şifa kaynağı kaplıcalar da Şırnak’ın önemli değerleri arasında bulunmaktadır.

Şırnak yöresinde ki kadınlarca kendine has motifleri ile eskiden beri evlerdeki tezgahlarda dokunan jirki kilimleri oldukça meşhurdur. Şırnak yöresindeki en meşhur kilimler “Berkê Jîrîkanî” adı verilen Jîriki aşireti kadınlarınca dokunan kilimlerdir. Jîriki aşiretinin yanı sıra Goyan ve Şirnexî aşiretlerince dokunan kilimlerde yörede öne çıkmaktadır.

Şırnak’ın tarihi gezilecek duraklarına göz atacak olursak sıralamayla anlatalım:

1-Finik Ören Yeri

MÖ 4000’li yıllara ait olduğu tahmin edilen Finik Ören Yeri ve aynı bölgede bulunan kale, Şırnak’ın Cizre ilçesinde bulunmaktadır. Ören yeri tam olarak Cizre’ye bağlı Damlarca ve Eskiyapı köyleri arasındadır. Kayalara oyulmuş odaları ve duvarlara çizilmiş, özellikle “Borzana Sitiy” adlı bölgedeki duvar resimleri ile dikkat çeken bölge, aynı zamanda akarsuların meydana getirdiği muhteşem doğal güzellikleri ile de dikkatleri üzerine çekmektedir.

2-Bazebde Ören Yeri

Pek çok yerleşim yeri gibi Bazebde Ören Yeri de su kenarına, Dicle kıyısına inşa edilmiştir. Cizre’nin 2 km doğusunda yer almaktadır. Şehir, Dicle’nin yatak değiştirmesi nedeniyle günümüzde Suriye sınırları içinde kalmıştır. Antik döneme ait en önemli kalıntı ise hala ayakta olan köprüdür ve şehir İlk Çağ’dan kalmış bir yerleşim yeri olarak Şırnak tarihi için önemli bir tarihi donedir.

3-Kasrik Ören Yeri

Kasrik Ören Yeri, Şırnak-Cizre Karayolu üzerinde 30 km’de bulunmaktadır. Bölge Cizre’de hakimiyet kurmuş yöneticiler tarafından sayfiye yeri olarak kullanılmıştır. Geçmişi Gutiler dönemine kadar uzanan bölge, o dönem “Sazirka” olarak adlandırılmıştır ve bir boğaz içinde konumlanmaktadır.

4-Cizre Kalesi

Cizre Kalesi’nin MÖ 4000’li yıllarda Roma İmparatorluğu tarafından inşa edildiği tahmin edilmektedir. Kale, Dicle Nehri’nin kıyısında bulunmaktadır. 360 odası bulunan kale, toplamda 3 katlı bir plana sahiptir ve dış kale ve iç kale şeklinde iki farklı bölümden oluşmaktadır. Kalenin yapımında bazalt taşı kullanılmıştır. Savunma açısından çok önemli bir konuma sahip olmasının yanı sıra insanlar için bir yaşam alanı olarak da kullanılmıştır. Kale içinde İbn İzzeddin tarafından yaptırılmış Seyfiyye Medresesi de buranın geçmişte önemli bir yaşam alanı olarak kullanıldığının bir göstergesidir.

5-Çağlayan Kalesi

Çağlayan Köyü sınırları içinde bulunan Çağlayan Kalesi, “Kayzer” olarak da adlandırılmaktadır. Kale kalıntılarının olduğu bölgede bulunan, Asur Kralı Sanherib’e ait 6 adet kabartma heykel oldukça dikkat çekicidir. Rivayete göre krala ait heykeller farklı noktalardan Nuh’un gemisinin durduğu yeri göstermektedir.

6-Hazreti Nuh Camii

Nuh Peygamber’e ait olduğu düşünülen bu önemli dini mekan, Şırnak’ın Cizre ilçesinde bulunmaktadır. Türbe, Hazreti Nuh Camii’nin güney tarafında bodrum kısmında yer almaktadır. Türbedeki ahşap sanduka ilgi çeken önemli kısımların başında gelmektedir. İlk olarak havra, sonrasında ise kilise olarak kullanılan türbenin bulunduğu yer 639 senesinden itibaren cami olarak hizmet vermeye başlamıştır.

7-Mela Ahmedi Ciziri’nin türbesi 

Kırmızı Medrese’nin tarihi Cizre Beyliği dönemine, 14. yüzyıla kadar dayanmaktadır ancak tam olarak medresenin ne zaman yapıldığına dair bir bilgi bulunmamaktadır. Medrese, adını inşa edildiği kırmızı tuğlalardan almaktadır. Yemekhane, külliye dershane, mezar ve avlu gibi insan yaşamı için önemli bölümlerden oluşmaktadır. Medresenin güney tarafında tasavvuf dünyasının önemli isimlerinden Mela Ahmedi Ciziri’nin türbesi bulunmaktadır. Kendisinin bu medrese eğitim vermiş olduğu tahmin edilmektedir. Medresenin toplam alanı 2.000 metrekaredir ve medrese, görevliler tarafından dünyanın ikinci üniversitesi olarak tanımlanmaktadır.

8. Abdaliye Medresesi (Mir Abdal)

İbn Abdillah İbn Seyfeddin Boti tarafından yaptırılan medresenin yapım yılı ise 1437. Kendisi Cizre Beylerinden birisidir. Eyvan, mescit, türbe, avlu girişi ve bir hücre günümüze kadar ulaşabilmiş medresenin bölümlerindendir. Medresenin mescit bölümü günümüzde yıkılmak üzeredir. Kaymakamlık tarafından 2007 senesinde gerçekleştirilen restorasyon çalışmaları ise yapıyı hayata döndürmüştür. Düzgün bir dikdörtgen formunda inşa edilmiştir ve yapımında siyah bazalt tercih edilmiştir.

9. Cizre Ulu Camii

639 senesine kadar bir kilise olarak hizmet veren yapı, Cizre’de İslamiyet’in kabulünün ardından cami olarak kullanılmaya başlanmıştır. Caminin yapımı 1155 senesine tarihlenmiş ve 1203 ile 1284 yıllarında büyük onarımlardan geçmiştir. Hz. Ömer zamanında camiye dönüştürülen yapının en dikkat çeken noktası ise Ejder şeklindeki kapı tokmağıdır ve günümüzde 1976 yılından beri İstanbul’da bulunan Türk ve İslam Eserleri Müzesi içinde görülebilmektedir. Bu kapı tokmakları Selçuklu döneminde yaşamış bilim insanı Ebul-İz tarafından yapılmıştır. İki adet bulunan bu kapı tokmaklarının diğer teki ise 1969 senesinde çalınarak yurt dışına çıkarılmıştır ve şu anda Kopenhag David Samlig Müzesi’nde sergilenmektedir.

10. Meryem Ana Kilisesi

Şırnak’taki Süryani Ortodoks cemaati için çok önemli bir ibadet merkezi olan Meryem Ana Kilisesi, “Şırnak’ın tarihi yerleri nerelerdir?” sorusuna bulunabilecek özel dini mekanlar arasında bulunmaktadır. Kilise, Şırnak’ın İdil ilçesinde bulunmaktadır. Kilisenin yapımının MS 57 senesine kadar uzandığı düşünülmektedir ve ilk olarak “Mor Yohan” olarak isimlendirildiği bilinmektedir. Mor Yuhan ve Maria Magdalena isimli havarilerin Şırnak’ta Hristiyanlığı müjdelemesinin ardından kurulan kilise, Anadolu’da Hristiyanlığın kabul edildiği ikinci en eski kilise olarak bilinmektedir. Kilisenin isminin değiştirilmesi ise 1710 senesinde gerçekleşmiştir. Kilise günümüzde aktif değildir.

11. Yafes Köprüsü

12. Beyaz Köprü (Pıraspi)

13. Hamidiye Kışla Binası