İngilizlerin Irak’ın Kürtlere yönelik soykırım savaşında Kürt düşmanlığı

İngiliz yazar ve gazeteci Mark Curtis, 31 Ekim’de Declassıfıed UK gazetesinde İngilizlerin Irak politikası ve Kürt düşmanlığına ilişkin bir makale yayınladı. Bu makale Mark Curtis’in Unpeople: Britain’s Hidden Human Rights Abuses adlı kitabından düzenlenmiş bir alıntıdır.

• Birleşik Krallık bakanları, Irak rejiminin 1963’te Kürtlere karşı bir “terör kampanyası” başlatmasının ardından bu rejime silah ihracatını artırdı
• Kürt köylerini yok etmek için kullanılacağını bilerek Bağdat’a binlerce roket gönderildi
• İngilizler, Birleşmiş Milletler’in Irak’taki soykırım iddialarını tartışmamasını sağlamaya çalıştı
• İşçi Partisi hükümeti, Kürt liderinin Irak’ın Kürtlere yönelik olası kimyasal silah saldırılarına başlamasını engelleme çağrısını görmezden geldi

Bir Dışişleri Bakanlığı yetkilisi, Ekim 1963’te İngiliz hükümetinin yüksek patlayıcı yıkım levhalarının Irak’a ihracatını, bunların “muhtemelen Kürt köylerinin yıkılması için kullanılacağı” anlayışıyla onayladığını yazdı.

Birleşik Krallık Ulusal Arşivi’ndeki gizliliği kaldırılan dosyalar, Bağdat hükümetinin ülkenin kuzeyindeki Kürtlere karşı geniş çaplı bir saldırı başlattığını ve İngiltere’nin de bunu desteklemek için silah tedarikini artırdığını öne sürüyor.

Britanya’nın 1960’ların başında Kürt köylerinin yok edilmesindeki suç ortaklığı, 1980’lerde Saddam Hüseyin’in Kürtlere karşı çok daha iyi bilinen saldırganlığına benzer politikaların habercisiydi.

‘Terör kampanyası’

Irak ordusu, Kürtlerin özerklik, Irak petrolünden pay alma ve Arap birliklerinin Kuzey Kürdistan bölgesinden çıkarılması yönündeki taleplerine karşı koymak amacıyla 10 Haziran 1963’te harekâta başlamıştı.

Bağdat’taki rejim, Şubat 1963’te CIA destekli kanlı bir darbeyle iktidarı ele geçirmişti; Irak’ın milliyetçi Baas partisi ilk kez iktidara gelmişti.

İngiliz yetkililerin Irak ordusunun Kürtlere yönelik eylemlerinin ciddiyeti konusunda hiçbir şüphesi yoktu. “Irak’ın bir terör kampanyası yürütme niyetinde olduğunu” belirttiler.

Yetkililer, saldırının başlamasından sonraki on gün içinde ordunun “görünüşe göre Kuzey Irak’ın Kerkük mahallesindeki Kürt köylerini temizleme ve yok etme işine giriştiğini” yazdı.

Irak ordusunun üçte ikisinin kuzeyde konuşlanmış olması nedeniyle Dışişleri Bakanlığı, “Irak hükümetinin artık açıkça Kürt sorununu kesin olarak çözmek için elinden geleni yaptığını” kaydetti.

Irak ordusu, Kürtlere yönelik hava saldırıları da dahil olmak üzere “acımasız taktikler” uyguluyordu.

Bağdat’taki İngiliz büyükelçiliği 22 Haziran’da Londra’ya “ordunun kullandığı yöntemlerin vahşetinin bir süre daha Arap/Kürt ilişkilerine zarar verebileceğini” bildirdi. Raporda ayrıca “Ordunun”, “savunmasız noktaların çevresindeki alçak bölgelerdeki Kürt köylerini temizlemeyi başardığı” belirtildi.

Şunları ekledi: “Benimseyen yöntem, köyleri birer birer ele geçirmek, onları güvenli bir mesafeden tank topları ve sahra toplarıyla bombalamak, bazen de köy sakinlerine çok az uyarı vermek veya hiç uyarı vermemektir. Güvenli bir aradan sonra Ulusal Muhafızlar ya da hükümetten maaş alan Kürtler yağma için devreye giriyor”.

“Bazı durumlarda, örneğin Kerkük’ün Kürt mahallelerinde evleri yıkmak için buldozerler kullanılıyor. Sonuç olarak erkekler tepelere çıkıyor, kadınlar ve çocuklar çoğunlukla kendi başlarının çaresine bakmak zorunda bırakılıyor ve köy terk edilmiş ve şimdilik sessiz kalıyor”.

Tehlikeler

Dışişleri Bakanlığı, Bağdat’ın İngiliz çıkarlarına yönelik kampanyasında bazı tehlikelerin bulunduğunu kabul etti. Bunlar, “başarısız düşmanlıkların mevcut Irak rejimini tehlikeye atabileceği” ve çatışmanın Rusya’nın Kürdistan’da sorun çıkarma fırsatlarını artırabileceğiydi.

Ayrıca Kürt huzursuzluğunun Türkiye, İran ve Suriye’ye yayılmasından ve Irak’taki petrol tesislerinin zarar görmesinden korkuyorlardı.

Çatışmanın Kürt halkı üzerinde yaratabileceği etki Dışişleri Bakanlığı’nın listesinde bariz bir şekilde eksikti.

“İngiltere zaten Kürtlere karşı kullanılacağını bilerek büyük silah ihracatını onaylamıştı”

Dosyalar, İngiliz büyükelçisi Sir Roger Allen’ın başlangıçta Bağdat’ı Kürtlerle bir anlaşmaya varılması konusunda teşvik ettiğini, ancak kampanya başlatıldığında İngiltere’nin Irak rejimine açık destek sağladığını gösteriyor.

Bağdat haziran ayında operasyonlara başlamadan önce İngiltere, Kürtlere karşı kullanılacağını bilerek büyük miktarda silah ihracatını zaten onaylamıştı.

Bir dosyada, Harold Macmillan hükümetinin dışişleri bakanı Alec Douglas Home’un “genel olarak Irak’ın silah ihtiyacının mümkün olan en kısa sürede karşılanması konusunda endişeli” olduğu belirtiliyor.

11 Nisan’da İngiliz bakanlar 250 Saracen zırhlı personel taşıyıcının ihracatını onayladı; bunların “gerekirse Kürtlere karşı kullanılması muhtemel” olduğu kabul edildi.

Dışişleri Bakanlığı, daha önce İngiltere tarafından tedarik edilen Irak’ın Hawker Hunter savaş uçakları için topçu mühimmatı ve roket ihracatının da onaylandığını belirtti. Dışişleri Bakanlığı, “yine muhtemelen Kürtlere karşı kullanılmak üzere” dedi.

Bir bakanlık komitesi, “Kazanılacak önemli ticari avantajlar var” ve “askeri ihracatın kapsamı dikkate değer” dedi. Anlaşmanın değeri 6 milyon £’du.

Roketler

Hükümet bazı roketlerin tedarikini erteleme kararı aldı. Bir yetkili şöyle açıkladı: “Onlara çok cömert malzeme vermek tavsiye edilmez, çünkü bu onları yalnızca Kürtlere karşı daha uzlaşmaz [aynen böyle] olmaya teşvik edebilir ve eğer çatışma çıkarsa ve ayrım gözetmeyen roket saldırıları olursa, parlamenter ve Kamu eleştirisi”.

Bağdat’ın Kürdistan’a saldırmasının ardından İngiliz hükümeti, “Kürtlere karşı kullanılması amaçlandığı” için “hassas bir öğe” olarak tanımlanan roketlerin teslim edilip edilmeyeceği konusunu da tartıştı.

“Çatışma haberleri Irak’a silah sağlama kararımızın kamuoyunda eleştirilmesine neden olabilir”

Dosyalarda, Kürtler üzerindeki etkileri dikkate alınmıyor, yalnızca halkla ilişkiler üzerindeki etkisi dikkate alınıyor: Kabine için verilen bir brifingde, “Çatışma haberleri, Irak’a silah sağlama kararımızın kamuoyunda eleştirilmesine neden olabilir” deniyor.

Kampanyaya iki hafta kala Dışişleri Bakanlığı, “Irak’ın silah ve eğitim alanındaki ihtiyaçlarını karşılamak için elimizden gelenin en iyisini yapmaya hazır olduğumuzu” kaydetti, ancak bakanlar hâlâ Iraklıların baskı yaptığı roket tedarikini erteleme konusunda istekliydi. Kürtlere karşı kullanılmak üzere”.

Ancak Temmuz ayında Muhafazakar bakanlar bu “yüksek patlayıcı roketlerden” 500 tanesinin ihraç edilmesini onayladı. Üst düzey bir Irak hava kuvvetleri subayı olan Tuğgeneral Hilmi, İngiliz büyükelçisine “isyancılara karşı savaşlarını hızlı ve başarılı bir sonuca ulaştırmak için bu silahlara şimdi ihtiyacı olduğunu” söylemişti.

Büyükelçi, İngiltere’nin roketleri teslim edeceği söylendiğinde Hilmi’nin “gerçekten minnettar” olduğunu ve Irak hava kuvvetleri genel komutanı olan patronunun “bizim jestimizden memnun olacağını” düşündüğünü belirtti.

İyi ilişkiler

Dışişleri Bakanlığı’nın büyükelçiliklere verdiği İngiliz politikasını açıklayan brifingde, “tedarik ettiğimiz herhangi bir silahın Kürtlere karşı kullanılabileceği ihtimalini baştan beri düşündük, ancak bu iddiayı diğer faktörlerle karşılaştırmak zorunda kaldık” ifadesine yer verildi.

Bu diğer faktörler, yeni Iraklı yöneticilerle iyi ilişkiler geliştirmek ve onları Sovyet askeri malzemelerinden uzaklaştırmaktı.

Ağustos 1963’ün sonunda, Kürdistan’daki çatışmalar devam ederken, Irak hava kuvvetleri 500 Avcı roketi topladı; bunların 1.000’i 1 Eylül’de ve 500’ü de 1 Ekim’de teslim edilecek. Daha sonra yaklaşık 18.000 kişi daha sağlanacaktı.

Bunu takiben, Irak’ın Sarazen zırhlı araçlarına, havan bombalarına, 25 librelik mermilere, silahlı helikopterlere ve sterlin hafif makineli tüfeklere 280.000 mermilik mühimmat tedariki için İngiliz onayları verildi.

İngiltere ayrıca Irak’ın, İngiltere tarafından sağlanan Centurion tanklarındaki silahları onarmak üzere ülkeye bir ekip gönderme yönündeki taleplerini de kabul etti. Dışişleri Bakanlığı, bu konudaki “zor bir siyasi noktanın” Irak’ın Kürtlere yönelik operasyonlarının devam etmesi olduğunu belirtti.

İngiliz subaylarının çatışma bölgelerine yaklaştıkları görülmedi. Bu nedenle, “eğer tank silahları Kuzey’de bozulursa, tankların Bağdat’a getirilip orada onarılması gerekecek”.

Soykırım

İngiliz yetkililer, destekledikleri Irak saldırganlığının soykırım teşkil edebileceğinin farkındaydı. Dışişleri Bakanlığı Eylül 1963’te bir tutanakta “Irak’ın yöntemlerinin acımasız olduğunu ve ırksal bir azınlık olarak Kürtleri yok etmeye veya küçültmeye teşebbüs etme suçlamasını taşıyabileceğini” kaydetti.

Bağdat’taki İngiliz büyükelçiliği 6 Temmuz’da Dışişleri Bakanlığı’na şunları söylemişti: “Kürtler esir alınmak yerine vurulmayı tercih ediyor. Yetkililerden bunun kasıtlı bir politika olabileceğine dair bazı belirtiler aldık”.

“İngiliz yetkililer, destekledikleri Irak saldırganlığının soykırım teşkil edebileceğinin farkındaydı”

Rapor şunları ekledi: “O zamandan bu yana, Kuzey’deki Kürt nüfusunu büyük ölçüde azaltma ve bölgeyi Araplarla yeniden yerleştirme niyetinin olduğu ve en az bir Arap subayın, insanlık dışı ve uzun vadede tavsiye edilmeyen yöntemler olarak kullanılan yöntemlerden tiksindiği yönünde raporlar duyduk. ”.

Büyükelçilik ayrıca şunları kaydetti: “Hükümetin köyleri kasıtlı olarak yok ettiğine hiçbir şüphe yok… Irak hükümeti… aşırı sivil can kaybına karşı normal uygar güvenceler olmadan ve hatta belki de bazı niyetlerle güç kullanımına başvurdu. Irak’taki Kürt azınlığın boyutunu küçültmek ya da en azından onu kalıcı olarak sindirmek”.

Bu notun tarihi önemlidir; çünkü İngilizlerin Kürtlere karşı kullanılmak üzere Irak’a yaptığı silah ihracatının çoğu daha sonra onaylanmıştır.

‘Bu maddeden kurtulun’

İngilizler ayrıca Birleşmiş Milletler’in Irak’taki soykırım iddialarını tartışmamasını sağlamaya çalıştı.

12 Eylül 1963 tarihli Dışişleri Bakanlığı taslağı taslağı şu başlığı taşıyordu: “Irak Cumhuriyeti hükümetinin Kürt halkına karşı yürüttüğü soykırım politikası: Kayda alınmama nedenleri”.

Bu özet, İngiltere’nin BM delegasyonuna yönelik talimatlar içeriyor ve şöyle diyor: “HMG’nin [Majestelerinin Hükümetinin] bu maddeden mümkün olan en kısa sürede kurtulma isteği açıktır”.

Dışişleri Bakanlığı yetkilisi William Morris, soykırım konusunun BM’de gündeme gelmesi durumunda “en iyi seçeneğimizin oy vermekten kaçınmak” ve “eğer mümkünse herhangi bir şey söylemekten kaçınmak” olacağını belirtti.

Morris ayrıca soykırım suçlamasının yükseltilmesinin BM’nin üye devletlerin iç işleriyle ilgilenmesi anlamına geldiğini, bunun da kendi tüzüğüne aykırı olduğunu ve “bağımlı topraklarımızda herhangi bir sorun olması durumunda bizim için pek hoş karşılanmayacağını” açıkladı.

Baskı

İngiliz silah ihracatı ve eğitimi de Bağdat’ın askeri rejimine iç baskılarda yardımcı olabilir. Birleşik Krallık’ın Irak’ın Centurion tanklarını onarmadaki yardımı buna yardımcı olabilir çünkü “iki Centurion alayı Bağdat’taki iç güvenliğinin omurgasını oluşturuyor”.

Hawker Hunter uçağının tedariği, “Iraklıların kendi evlerine hakim olma yeteneklerini güçlendirebileceği” bilinciyle ilerledi. Yetkililer, “Irak hava kuvvetlerinin” Şubat 1963’te başbakan Abdal Karim Qasim’in devrilmesinde ve Bağdat’ın kontrolünün sağlanmasında önemli bir rol oynadığını belirtti.

Nitekim Şubat darbesi sırasında İngilizlerin sağladığı Hawker Hunter uçağı, Qasim’in bulunduğu Savunma Bakanlığı binasına saldırmak için kullanılmıştı.

Bu senaryo on yıl sonra Şili’de, İngilizlerin sağladığı Avcıların demokratik olarak seçilmiş başkan Salvador Allende’nin de bulunduğu saraya başarılı bir şekilde saldırmasıyla kullanılmak için tekrarlandı.

Hawker Avcıları, Kasım 1963’te gerçekleşen ve sadece birkaç ay iktidarda kaldıktan sonra Baas hükümetini deviren başka bir darbede Savunma Bakanlığı binasına ve başkanlık sarayına karşı da kullanıldı.

‘Ayrım gözetmeksizin hava saldırısı’

Kürtlere yönelik saldırı 1963 yılı boyunca devam etti ve fiilen bir çıkmaza ulaştı. Irak rejimlerindeki değişiklik ve 1964’te Muhafazakar Parti’den Harold Wilson’ın İşçi Partisi hükümetine geçişle birlikte İngiliz silah ihracatı Irak’a akmaya devam etti.

Nisan 1965’te, cumhurbaşkanı Abdul Salam Arif yönetimindeki Iraklılar, Kürtlere karşı benzer düzeyde vahşetle bir yıl sürecek saldırıyı yeniden başlattı.

“Sivil halk… yine ayrım gözetmeyen hava saldırıları nedeniyle büyük acılara maruz kalıyor”

İngiliz büyükelçiliği, Temmuz 1965’te, “Kürt kayıplarının esas olarak, ayrım gözetmeyen hava saldırıları nedeniyle yine ciddi acılara maruz kalan sivil nüfus arasında olduğunu”, yani Irak hava kuvvetlerinin halihazırda Hawker Hunter’lar ve binlerce roketle donatıldığına dikkat çekti. birbirini izleyen İngiliz hükümetleri.

Ayrıca napalmın “Iraklı Avcılardan açıkça atıldığı” da biliniyordu. Bazı bölgelerde “zorla Kürtlükten arındırma”nın yanı sıra köyler yerle bir edilmeye devam etti.

Silah siparişleri

İşçi Partisi hükümeti 1965 ortalarında parlamentoda Bağdat’a silah ihracatını durdurma çağrısına karşı çıktı. “Majesteleri Hükümeti’nin Irak hükümetine silah tedariği şeklinde normal yardımı durdurma niyetinde olmadığını” kaydetti.

Temmuz ayından itibaren teslim edilecek 17.000 Hawker Hunter roketi de dahil olmak üzere, yine bunların tamamen Kürtlere karşı kullanılacağının bilincinde olarak, büyük siparişler yoldaydı. Wilson hükümeti ayrıca Iraklılara büyük bir silah anlaşması olan 40 Lightning savaş uçağı sağlamayı da kabul etti.

Haziran 1965 tarihli bir Dışişleri Bakanlığı brifinginde, “Kürt çatışmalarının olduğu dönemlerde bile Irak’a silah tedarikimizi sürdürdük” deniyordu.

Sebepler, “Irak’ın yönetici sınıfı” olarak tanımlanan Irak ordusuyla bağları sürdürmek, Sovyetler Birliği’nden ve Nasır’ın Mısır’ından Bağdat’a yapılan silah tedarikini azaltmak ve “bize önemli ticari faydalar sağlamak”tı.

Bu arada “Kürtlerle resmi bir ilişkimiz yok, onlara yardım da etmiyoruz”.

Kimyasal savaş

Ağustos 1965’te Kuzey Irak’taki en büyük Kürt grubunun lideri Mustafa Barzani, Harold Wilson’a yazdığı bir mektupta Bağdat’ın “Kürt sakinlere karşı kullanılmak üzere büyük miktarlarda zehirli gaz” satın aldığını iddia etti.

Barzani, İngiltere başbakanına Irak’ı silahlandırmayı bırakması ve “rejimin Kürtlere yönelik gaz saldırısı düzenleme niyetini gerçekleştirmesini engellemesi” için rejime aracılık etmesi çağrısında bulundu.

Dosyalar, Birleşik Krallık’ın Kürtlerle herhangi bir resmi temas kurmayı reddetmesi nedeniyle bu mektuba veya Barzani’den gelen diğer mektuplara İngilizlerden herhangi bir yanıt gönderilmediğini gösteriyor.

İngilizlerin reddi, Kürtlerin Bağdat rejiminde iyi istihbarat bağlantılarının olduğu anlaşılmasına rağmen geldi. Aynı zamanda, Eylül 1964’te Irak Savunma Bakanlığı’nın, acil teslimat için 60.000 gaz markı siparişi almak üzere İngiliz, Batı Almanya, ABD ve Sovyet hükümetlerine başvurduğu bilgisi de geldi.

“Kimyasal savaşa kesinlikle güçlü bir ilgi gösteriyorlar”

İngiliz yetkililer ayrıca “Ordunun Kürt sorununa son verme planına ilişkin güvenilir olduğuna inandığımız bir açıklama” aldılar.

Dahası, İngiliz büyükelçiliği Eylül 1965’te şunları yazmıştı: “Eğer işler onlar için kötü gidiyor olsaydı, Iraklılar gaz kullanmak konusunda çok az insani pişmanlık duyarlardı. Muhtemelen olayları örtbas edebileceklerine ve dünya kamuoyunu fazla endişelendirmeyeceklerine inanırlardı”.

Şunları ekledi: “Kimyasal savaşa kesinlikle güçlü bir ilgi gösteriyorlar. Bir miktar gaz stoklarına sahip olabileceklerine (muhtemelen isyan kontrol amaçlı türden) ve muhtemelen görünen silindirlerin gerçekten görüldüğüne inanıyoruz”.

Bildiride, mevcut şartlarda Iraklıların gaz kullanmasını görmenin zor olduğu söylense de, “diğer yandan Kürtlerin gazın kullanılması olasılığından gerçekten endişe duyduğuna dair çok sayıda kanıt var”.

Haziran 1966’da Kürtlere Kuzey Irak’ta bir miktar özerklik veren bir anlaşma imzalandı. Ancak Kürtlerin şikâyetleri ve Bağdat’ın baskısı devam etti ve sonunda 1980’lerin sonlarında yeni ve acımasız bir çatışma aşamasına yol açtı.

Bağdat’ın yeni diktatörü Saddam Hüseyin, Kürtlere karşı kimyasal silah kullandı; en bilineni ise 1988’de Halepçe’de 3.000’den fazla insanı öldürmekti. İngilizlerin razı olacağını düşünmüş olabilir.

---

Bu makale Mark Curtis’in Unpeople: Britain’s Secret Human Rights Abuses adlı kitabından düzenlenmiş bir alıntıdır.