Haniye ve Şükr suikastı… Bölgeyi “topyekün savaşa” mı sürükleyecek
Bölge kapsamlı bir savaşa mı tanık oluyor? İran’ın Tahran’daki İsmail Haniye suikastına tepkisinin “kaçınılmaz olarak geldiğini” doğruluyor, ancak bunun niteliği ve şekli bölgede “siyasi ve güvenlik hesaplarının ve komplikasyonlarının konusu olmaya devam ediyor”
Olayın zamanlaması, uygulanma yeri ve sonuçları İslami Direniş Hareketi Hamas’ın siyasi büro başkanı İsmail Haniye’nin İran’ın başkenti Tahran’da öldürülmesi “tehlikeli tırmanışın” bir parçası. İsrail’in Gazze Şeridi’ndeki 7 Ekim’den bu yana şiddetlenen savaşı nedeniyle zaten sıkıntılı olan bölgedeki çatışmanın genişleyeceği korkusunu güçlendiren adımlar. Bölgede benzeri görülmemiş sonuçlara yol açacak şekilde kapsamlı bir çatışma yaşanıyor.”
İsrail ile Filistinli gruplar arasında son dönemde yaşanan çatışmalarda hedef alınan Hamas hareketinin en önemli ismi sayılan Haniyeh’e , hatta İbrani devletinin bölgedeki “Tahran’ın ajanları” olarak adlandırdığı kişilere suikast düzenlendi. İsrail’in Lübnan Hizbullahı’nın stratejik ve askeri işler sorumlusu Fouad’ı hedef aldığı başka bir suikast operasyonundan yaklaşık 24 saat sonra gerçekleştiği için, doğrudan veya dolaylı olarak savaşa katılan askeri taraflar arasındaki karşılıklı gerginlik bağlamında. Tel Aviv’in Hizbullah Genel Sekreteri Hasan Nasrallah’ın “sağ kolu” olarak tanımladığı Şükr, “işgal altındaki Golan Tepeleri’nde 12 çocuğun ölümüne yol açan Mecdal Şems saldırısına” yanıt olarak ve yaklaşık 10 gün sonra gerçekleşti. İsrail askeri, Husi grubu tarafından kontrol edilen Yemen’in Hudeyde limanına, bir kişinin ölümü ve diğerinin yaralanmasıyla sonuçlanan bir yürüyüşle Tel Aviv’i hedef aldığı iddiasına yanıt olarak saldırdı.
İsrail, Haniye suikastı olayıyla ilgili henüz bir yorumda bulunmamış veya operasyonu resmi olarak kabul etmemiş olsa da, İran topraklarında onu hedef alan, İran’ın yeni Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkian’ın göreve başlamasıyla aynı zamana denk gelen yeni veriler, denklemler ve hatta göz ardı edilemeyecek baskılar dayatıyor. Tahran, ajanları ve gözlemcilere şu konularda sorular açan Tel Aviv… Beklenen senaryoların şekli ve mahiyeti, özellikle de İran’ın kendi topraklarındaki yakın müttefikinin öldürülmesine karşılık verme taahhüdü ve bu tepkinin sonuç verip vermeyeceği. Karşılıklı caydırıcılık denklemleri ve tarafların gelecekteki herhangi bir çatışmaya hazırlık yapma vaadi ışığında kapsamlı bir savaşa girmesi veya bölgeyi patlamanın eşiğine getirmesi.
İran’ın tepkisinin “kaçınılmazlığı” ikilemi
Bir dizi Batılı analiz, okuma ve “Bağımsız Arabistan” hakkında konuşan gözlemcilere göre, İran topraklarında Haniyeh’i hedef almanın bağlamı ve zamanlaması, Tahran ile Tel arasındaki dolaylı çatışmayı düzenleyen önceki angajman kurallarıyla başa çıkılamayacak baskılar yaratıyor. Aviv’de son 10 ayda ya da benzer şekilde geçen nisan ayında, aynı ayın birinde Şam’daki İran konsolosluğunun hedef alınması sırasında yaşanan doğrudan çatışmalar sırasında yaşananlar.
İslam Cumhuriyeti Yüksek Ulusal Güvenlik Konseyi’ne bağlı “Noor News” ajansının bildirdiğine göre İran, Haniye suikastını “Tahran’ın caydırıcılık gücünü baltalamaya yönelik tehlikeli bir macera” olarak değerlendirirken, gözlemciler İran topraklarına yapılan saldırının ve Tahran’ın yakın bir müttefikinin öldürülmesi, 7 Ekim’deki saldırıdan bu yana Hamas liderlerini takip eden İsrail’e yanıt vermesi yönünde baskı yarattı, ancak suikastın Orta Doğu’da daha fazla gerilime ve kaymaya yol açacağı yönündeki korkular devam ediyor.
Ürdün Siyaset Bilimi Derneği Başkanı Halid Şneikat şunları söylüyor: “Hiç şüphe yok ki, Haniyeh’nin İran topraklarında öldürülmesi, bölgedeki iki ezeli düşman İran ve İsrail arasındaki çatışma şeklinde yeni denklemler ve gerçekler dayattı. “Bağımsız Arabistan”a verdiği röportajda şunları ekliyor: “Tahran’da ‘Hamas’ın Siyasi Büro Başkanı’na düzenlenen suikasta baktığımızda, hedef alınan taraflarda bir kart karmaşası var.”
Şneikat şöyle konuştu: “Haniye suikastının hedef aldığı ilk taraf, İsrail’in 7 Ekim olaylarından sonra tüm siyasi ve askeri liderlerini hedef alma taahhüdü bağlamında Hamas hareketi, ikinci taraf ise saldırıyı gerçekleştirmesi nedeniyle İran’dır. Dolayısıyla bu operasyon, İran’ın egemenlik ve bağımsızlığının açık bir ihlali anlamına gelmekte ve onu halkının önünde oldukça zor durumda bırakarak, sırayla bir tepki seçmeye zorlamaktadır. İran topraklarına yapılacak bir operasyonun, İran egemenliğinin ihlali ve İsrail’in Tahran’ı savaşa daha açık bir şekilde dahil etme isteği anlamına geldiğini ve caydırıcılık mesajı verdiğini ifade ediyor. aynı zamanda İsrail’in İran’ın derinliklerindeki yerleri hedef alma yeteneklerinin altını çizmek; bu da iki taraf arasındaki çatışma mekanizmalarında büyük bir değişimdir.”
Aynı doğrultuda, Kahire Üniversitesi Siyaset Bilimi Profesörü Hassan Nafaa bizimle yaptığı röportajda şunu açıklıyor: “İran’ın tepkisi kaçınılmaz olarak geliyor, ancak bunun doğası ve biçimi bölgedeki siyasi ve güvenlik hesaplarının ve karmaşıklıkların konusu olmaya devam ediyor. “Bölgenin hızlı gelişmeleri açısından çok önemli ve kritik bir aşamayla karşı karşıya olduğunu” belirtti.
Nafaa’ya göre, Haniye suikastına bakıldığında bunun, Tel Aviv’in Yemen’in Hudeyde limanını (1.800’den fazla kişi) hedef alan spesifik askeri operasyonuna atıfta bulunarak “İsrail’in son günlerde gerilimi artırmayı hedeflediği” bir grup operasyonla bağlantılı olması gerekiyor. İsrail’den kilometrelerce uzakta olan ve limanın elektrik santralleri ve petrol tankları da dahil olmak üzere altyapısını hedef alan saldırıyı, Lübnan Hizbullahı’nın en üst düzey askeri figürü olan Fouad Shukr’un Beyrut’un güney banliyösünde düzenlenen bir hava saldırısında öldürülmesi izledi. son olarak Tahran’da Haniye’ye düzenlenen suikastı şöyle açıklıyor: “Bu, Hamas’ın siyasi büro başkanına yönelik bir suikast değildi.” ‘Sadece onun şahsını değil aynı zamanda İran’ı da hedef almak, Tahran’ın karşı karşıya olduğu zorluğun boyutunu ikiye katlıyor.
Nafaa ve Şnikat’ın görüşleri, İran’ın bir tepki verme olasılığını doğrulayan İsrail ve Batı analizleriyle tutarlıydı. Haaretz gazetesindeki askeri analist Amos Harel şunları yazdı: “İran ve Lübnan’daki suikastlar, Orta Doğu’yu bir barışa yakınlaştırıyor. “Bölgesel bir yangınla karşı karşıya olabiliriz” diyerek şöyle açıklıyor: “Savaşın ek etkisi, daha geniş bir bölgesel çatışmanın patlak vermesi olasılığı kadardır ve İran, böyle bir eyleme yanıt vermemek konusunda zorlanacaktır.” İran ve Hizbullah’ın aynı zamanda “İsrail’le savaşı kapsamlı savaş eşiğinin altında tutmaya” yönelik çabalarına da işaret ederek, “kendi topraklarında meydana gelen olaylar” dedi. Fransız Le Figaro gazetesinin Orta Doğu işleri uzmanı Georges Malbrunot ise şunları yazdı: “Haniye suikastının Tahran’da gerçekleştiği yer çok önemli çünkü bu, İsrail’in yeteneğiyle İran’a karşı oluşturduğu bir meydan okumayı temsil ediyor.”
Öte yandan Kudüs Üniversitesi’nde siyaset bilimi profesörü ve Filistin Fetih hareketinin lideri Ayman Al-Raqab bizimle yaptığı röportajda “İran’ın doğrudan gidişatı değiştirecek bir tepkisi olacağına” inanmıyor. veya İsrail’le dolaylı angajman kuralları” açıklamasını “İsrail’in bu operasyonu ve öncesinde bir suikast gerçekleştirme cesaretine” atfediyor, bu da tepkinin sınırlı olacağı konusunda güvence verildiği anlamına geliyor ve dolayısıyla her iki operasyon da birkaç saat içinde gerçekleştirildi.” İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu’nun Washington’a yaptığı son ziyaretten “bölgede özel operasyonlar yapılmasına yeşil ışık” yakmış olması muhtemel. Amerika’nın İsrail’i savunma sözünü İran’ın hesaplarına dahil etmek gerekiyor.
Hamas hareketi olayla ilgili yorumunda, siyasi büro liderine düzenlenen suikastın “tüm bölgede büyük yankılar yaratacağını” ve İran’ın dini lideri Ayetullah Ali Hamaney’in “savaşı yeni boyutlara taşıyacağını” doğruladı. “En ağır cezayı” verin. İran resmi haber ajansının (IRNA) aktardığı açıklamalarda şunları söyledi: “Bu eylemle cani ve terörist Siyonist rejim kendisine en ağır cezayı vermiş oldu ve Haniye’nin topraklarda akıtılan kanının intikamını almayı görevimiz olarak görüyoruz. İran Cumhurbaşkanı Masoud Pezeshkian da İsrail’i Haniye suikastının arkasında olmakla suçladı ve Pezeshkian buna “pişmanlık” getireceğine söz verdi.
Öte yandan ABD, “İsrail’in güvenliğine” ve meşru müdafaa hakkına olan kesin bağlılığını bir kez daha teyit etti ve Pentagon’dan yapılan açıklamada belirtildiğine göre “Washington, saldırıya uğraması halinde İsrail’in savunulmasına yardım etmeye devam edecek”.
İran’ın tepkisi nasıl olacak?
Her ne kadar gözlemcilerin çoğu, Tahran’ın İsmail Heniye suikastına kendi topraklarında karşılık vereceğine inansa da, Tahran’dan beklenen tepkinin niteliği ve biçimine ilişkin vizyonlar, özellikle geçen Nisan ayında iki taraf arasındaki ilk doğrudan çatışmanın İran’ın İran’daki İran’a yönelik arzusunu yansıtmasından sonra farklı görünüyordu. Taraflar çatışma çemberinin genişlemesinden ve bölgede kapsamlı bir savaşa dönüşmesinden kaçınmalıdır.
Ürdün Siyaset Bilimi Derneği başkanı Halid Şneikat’a göre İran’ın tepkisine ilişkin beklenen senaryolar, “İran’a ve İslam Cumhuriyeti içindekilere hükümetin düşmanlarla yüzleşebileceğine dair güçlü bir mesaj göndermek ve Çatışmanın mutlak olarak tırmandırılmasına ve cephelerin açılmasına doğru gitmeyecek” diyerek, “Tepkinin şu çizgide olacağını” ileri sürdü: “Tahran’ın İsrail topraklarına onlarca füze ve insansız hava aracıyla saldırı başlattığı 14 Nisan’da oldu, ancak sonuç sadece Küçük maddi hasar meydana geldi ve ABD ile İsrail’in Batılı müttefikleri, saldırıda kullanılan insansız hava araçlarının ve balistik füzelerin çoğunu düşürmeyi başardılar.
Shneikat, başka bir yanıt biçiminin de Lübnan, Yemen, hatta Suriye ve Irak’taki İranlı ajanlar aracılığıyla olabileceğini belirterek, bu durumda İran’ın Tahran’ın “hâlâ kendi cephelerini birleştirme kapasitesine sahip olduğu” mesajını vermek isteyebileceğini belirtti. Özellikle Haniye suikastı Şükr suikastından saatler sonra gerçekleştiği için, kapsamlı bir savaş senaryosu benim açımdan hala çok uzak. İran’ın hızlı tepki vermesi ve intikam alması en yakını olabilir ve bir sonraki aşamada da güçlü bir şekilde önerilecektir.”
Buna karşılık, Kudüs Üniversitesi’nde siyaset bilimi profesörü Ayman Al-Raqab, İran’ın ister kendisi ister Hizbullah aracılığıyla vereceği tepkinin “sınırlı” olacağına inanmanın yanı sıra, aynı zamanda İran’ın tepki vermemeyi de tercih edebileceğini savundu. Şu anda tepki vermek veya özellikle de açık bir güvenlik açığının ortaya çıkmasından sonra olayı tırmandırmak için içeri girilmesine neden oldu ve Haniye’ye ulaşıp onu öldürdü. Tahran’ın kalbi, İran savaşa girmeyecek ve bu, bu operasyonun ayrıntılarını incelediğini açıklayan Devrim Muhafızları’nın yanıtından açıkça anlaşılıyor.”
Al-Raqab, bu hipotezden yola çıkarak, “İsrail’e karşı cevabı üstlenecek olanın yalnızca Filistin direnişi olacağına ve Filistin direnişinin, Gazze’de 10 ay süren savaşın ardından sınırlı kapasiteye rağmen karşılık verme sorumluluğunu üstleneceğine” inanıyor. İsrail’e cevap vermenin tek bir yolu var, ”diye belirtti. bunları Amerikan seçimleri sonrasına erteliyor ve “İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu’nun istediği ve her şekilde başarmaya çalıştığı şey bu” diye açıklıyor.
İran’ın İsrail’e sınırlı tepkisinin göstergesi olabilecek şey, Avi Yashkro’nun İsrail gazetesi Yedioth Ahronoth’ta yazdığı gibi, “İsrail’in Haniyeh’ye suikast kararı yoluyla İran’la çatışmayı tırmandırma ve geniş kapsamlı senaryolara gitme cüretkarlığıdır”. Haniye suikastı, Netanyahu’nun İran’ın yanıt verememesi nedeniyle bu fırsatı değerlendirip Tahran’daki Haniye’yi tasfiye ettiğini göz önünde bulundurarak, Tel Aviv’in büyük bir savaş başlatmaya “hazır olduğunu” gösterdi. Aynı yazara göre Tahran, “İsrail Başbakanı’nın büyük bir savaşa hazır olduğunun farkındadır ki bu, nükleer kapasiteye her zamankinden daha yakın olduğu için Tahran’ın istemediği bir şeydir ve nükleer projesinin başarısız olacağını görebilir. Bölgede kapsamlı bir gerilim yaşanırsa en büyük zarara maruz kalacak, dolayısıyla takip edecek…
“Topyekün savaşa” doğru mu gidiyoruz?
Bu okumalar ve çatışmanın kapsamını genişletmeye ve uçurumun eşiğine veya bölgedeki birçok ülkeyi kapsayabilecek kapsamlı bir savaşın eşiğine gelen birçok tarafın dışlanmasının ışığında, Kahire Üniversitesi Siyaset Bilimi Profesörü Hassan Nafaa , bu senaryonun esas olarak “tarafların hesaplamalarının ve karşılıklı caydırıcılık denklemlerinin doğruluğuna bağlı olduğuna” inanıyor. Özellikle kritik bir aşamada yaşadığımız ve ne olacağını kimsenin tahmin edemeyeceği bir dönemde herhangi bir hatanın bölgeyi bilinmezliğe sürükleyebileceğine inanıyoruz. ”
Nafaa bizimle yaptığı görüşmede şöyle konuştu: “Tarafların kapsamlı bir savaştan kaçınma isteği olması değil, tırmanma mekanizmaları ve bunun etki-tepki niteliği, o zaman daha büyük bir tepki olması gerekir. vb. bizi her an kapsamlı bir bölgesel savaşa sürükleyebilir. Bu olası bir ihtimaldir ve bunu önlemek için çalışacak kararlı uluslararası girişimlere rağmen bu mümkün değildir. İran’ın maruz kaldığı olayın boyutuna göre tepki vereceğinden şüpheliyiz ancak İranlıların çatışmalarda devam eden keskinliğini ve ihtiyatlılığını göz ardı etmemeliyiz çünkü İran’ın İran düzeyinde elde edilen başarılarla ilgili başka öncelikleri var. Buna göre İsrail’in bu programı hedef alma ve ortadan kaldırma fırsatını aradığını, dolayısıyla Tahran’ın Tel Aviv’in bu noktaya ulaşmasını engellemek için her yolu deneyeceğini anlıyorlar.
Nafaa, “Tarafların hesaplarında herhangi bir büyük hata ve karşılıklı kırmızı çizgilerin aşılmasıyla kapsamlı bir savaşa sürüklenebiliriz. İran için bu esas olarak o dönemdeki nükleer programı olabilir, zira İran bunu tamamlayıp başarmak istiyor.”
Akademisyenler “topyekün savaşı”, “çatışmanın taraflarının, mutlak zafere ulaşmak için sınırları ve bölgeleri aşarak canlarından ve kaynaklarından gerekli tüm fedakarlıkları yapmaya hazır oldukları askeri bir çatışma” olarak tanımlarken, diğerleri bunu “bir strateji” olarak görüyor. Savaşın taraflarından birinin veya her ikisinin de kazanmak için gerekli her türlü aracı kullanmasıdır.” Bu araç veya uygulamaların niteliği ne olursa olsun, ahlaka ve değerlere aykırı olsa bile, bu savaş bir ayrımın varlığını kabul etmez. Savaş askerleri ile siviller arasında ve amacı, savaşı sürdüremeyecek veya hayatta kalamayacak şekilde rakibi ve kaynaklarını yok etmektir” ve topyekün savaşta çoğu zaman cephedeki ve içerideki savaşçılar veya siviller arasında bir ayrım yoktur. Çünkü hayatın her yönünün kendine has bir karakteri vardır.
Bu tanımlardan hareketle bazı okumalar, çatışmanın “topyekün savaş”tan ziyade “büyük bir savaşa” dönüşebileceğini ve sonuçta tarafların zımnen belirlediği angajman kurallarına tabi kalacağını öne sürüyor. Amos Harel’e göre, Amerikan dergisiForeign Affairs’de yayınlanan bir analizde, İsrail, İran ve onların bölgedeki ajanları arasında yakın zamanda yaşanan karşılıklı gerilimler ışığında, “Tel Aviv, büyük sonuçlar doğuracak büyük bir savaşa her zamankinden daha yakın görünebilir.” “Bu savaşın hızlı bir şekilde bitip bitmeyeceği veya özellikle ABD başkanlık seçim sezonunun belirleyici bir aşamasına girerken kesin bir zafere ulaşmanın net bir yolunun olup olmadığı da belirsiz.”
