Rusya’da Moskova saldırısı sonrası Ukrayna’yı suçlama kampanyası nasıl yayıldı?

Kremlin, Moskova’da Cuma günü düzenlenen konser salonu saldırısını IŞİD’in üstlenmesine karşın, saldırıyla ilgili olarak Ukrayna’yı işaret etmeyi sürdürüyor.

Saldırıdan çok kısa süre sonra olaydan Kiev’i sorumlu tutan ilk açıklamalar gelmeye başladı.

Rus yetkililerin açıklamaları, basında çıkan haberler ve sosyal medyada yazılanlarla bir kampanyaya dönüştü.

BBC Doğrulama Servisi BBC Verify, Ukrayna’yı suçlama kampanyasının nasıl geliştiğini inceledi.

İlk suçlamalar

İlk suçlamalar, saldırıyla ilişkili haberlerin, sosyal medyada ortaya çıkmasının hemen ardından gelmeye başladı.

Kremlin yanlısı bazı bloggerlar, Cuma akşamı yapılan saldırıdan bir saat sonra Telegram’da Ukrayna’yı suçlayan paylaşımlar yapmaya başladı.

Sergey Markov adlı bir uzman, saldırganların “İslamcı radikallere” benzediğini ifade ettiği mesajında, delil göstermeksizin saldırının “muhtemelen Kiev’den organize edildiğini” iddia etti.

Yaklaşık 40 dakika sonra ulusal yayın yapan bir tabloid gazete olan Moskovsky Komsomolets’te askeri uzman Roman Şkurlatov, Ukrayna güvenlik servislerini işaret eden açıklaması yer aldı.

Saldırının duyulmasından yaklaşık 2 saat sonra eski Rusya Devlet Başkanı Dimitri Medvedev, Ukrayna’nın izinin tespit edilmesi halinde intikam sözü verdi.

Sahte üstlenme açıklaması

Birkaç saat sonra, Rusya’nın bilinen televizyon kanallarından biri olan NTV’de, üst düzey bir Ukraynalı yetkilinin montajlı açıklaması yayınlandı.

Oleksiy Danilov isimli yetkili söz konusu montajlı videoda, “Bugün Moskova’da olanlar çok eğlenceli. Onlar için bu tür eğlenceleri daha sık düzenleyeceğimize inanıyorum” diyordu.

BBC Verify, videonun iki farklı televizyon röportajından kesilerek hazırlandığını tespit etti. 2 röportaj da YouTube’da bulunuyor.

Bunlardan ilki Danilov’la 19 Mart tarihinde yapılan bir röportaja ait. 3 gün önce yayınlanan ikinci röportajda ise Ukrayna’nın askeri istihbarat şefi Kirlo Budanov da yer alıyor.

Ancak Danilov’un NTV videosunda yer alan bazı sözleri orijinal röportajlarda duyulmuyor.

Liverpool John Moores Üniversitesi’nde, BBC Verify için yapılan analiz, NTV videosunda sesin manipüle edildiğini gösterdi.

Ancak araştırmacılar, Danilov’un sesinin yapay zeka tarafından mı üretildiğinden emin değil.

BBC Verify ekibi, ayrıca ses dosyasında, bir montaj programında işlendiğini gösteren izlere rastladı.

Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin saldırıya ilişkin ilk açıklamasında resmi bir suçlamada da bulunuldu.

Putin, saldırganların Ukrayna’ya kaçmaya çalışırken yakalandıklarını ve orada kendilerine bir sınır geçiş alanı yaratıldığını iddia etti. Ancak buna bir kanıt göstermedi.

BBC Verify şüphelilerin nereye doğru kaçtıklarını bağımsız kaynaklardan doğrulayamasa da, yakalandıkları anlara dair çok sayıda video ve fotoğrafı doğruladık.

Bu videolar, Putin’in iddiasına karşın, zanlıların Ukrayna sınırının çok uzağında yakalandığını gösteriyor.

Şüphelilerden ikisinin yakalandıktan sonra çekilen videosunun, Ukrayna sınırından yaklaşık 140 km mesafeye konumlandığını coğrafi eşleştirme yoluyla tespit ettik.

Ukrayna, sorumluluk iddiası için “saçmalık” diyor. IŞİD ise yayın organı üzerinden saldırıyı üstlendi.

Örgüt bununla birlikte, dört saldırganın yüzleri bulanık bir fotoğrafını ve aralarından birinin saldırı anında çektiği videoyu paylaştı.

Bu videodaki görüntülerle, konser salonunun mimari özellikleri eşleşiyor.

Ancak bu delillere rağmen Rusya, Ukrayna’yı suçlamaya devam ediyor.

Rusya’nın bilinen kanallarından Russia Today’in genel yayın yönetmeni Margarita Simonyan, X’teki hesabından saldırganların IŞİD üyesi olmadıklarını, çünkü intihar yeleği giymediklerini ve “ölme niyetleri olmadığını” savundu.

IŞİD’in katliamcılarına canlı yakalanmamaları talimatı vermiş olduğu doğru olsa da, örgüt üyeleri daha önce de benzer saldırılardan kaçmayı başarmıştı.

BBC İzleme Servisi, 2022’nin sonlarında Kabil’deki bir otele düzenlenen saldırıya katılan militanlardan birinin kaçtığını ve daha sonra bir intihar saldırısı gerçekleştirdiğini bildiriyor.

Şüpheliler hakkında ne biliyoruz?

Saldırganlar, yakalanmadan önce beyaz bir Renault ile kaçarken videoya alınmıştı.

Rus milletvekili Alexander Khinshtein’e, şüphelilerden birinin aracın yakınında, diğer üçünün ise kaçtıkları ormanda yakalandıklarını öne sürdü.

Khinshtein, söz konusu araçta silahlar ve Tacikistan pasaportlarının ele geçirildiğini de kaydetti.

Pazar günü, Dalerdzhon Mirzoyev, Saidakrami Murodali Rachabalizoda, Şamsidin Fariduni ve Muhammadsobir Fayzov isimli kişiler mahkemeye çıkarıldı.

IŞİD’in yayımladığı fotoğrafta şüphelilerden üçünün açık farklı renkte tişörtler giydiği görülüyor. Bunlar aynı şüphelilerin tutuklandıkları sırada giydikleri tişörtlerle uyuşuyor.

IŞİD’in sorumluluk iddiası ne kadar güvenilir?

Saldırganların katliam sırasında çektiği sansürsüz bir videonun yayımlanmış olması, videodaki sloganlar ve videonun IŞİD medya kanalları aracılığıyla yayınlanmış olması örgütün çalışma tarzıyla tutarlılık gösteriyor.

Saldırganlardan birinin saldırıdan 2 hafta kadar önce Crocus Belediye Binası’nda çekilmiş bir fotoğrafı da Rus medyasında yayınlandı. Bu da olayın önceden planlandığına işaret ediyor.

IŞİD böyle saldırıları üstlenmeden önce saldırganların yaşayıp yaşamadığını beklemeyi tercih ediyor. Saldırganın ölmesi, bilgi verecek şekilde sorgulanamaması anlamına geliyor. Bu nedenle IŞİD’in, şüphelilerin akıbeti henüz belli değilken saldırıyı üstlenmesinin alışılmadık bir durum olduğu kaydediliyor.

Bu durum aynı zamanda IŞİD’in saldırının sorumlusu olduğunu kanıtlamaya ne denli istekli olduğunu da gösteriyor.

Bu, IŞİD’in Rusya’yı hedef aldığı ilk saldırı değil. Örgüt 2015 ve 2018’de Rusya’da 2 büyük saldırı daha düzenlemişti.