Cizre’de tarihi medrese: Medrese sor
Şırnak ilinin Cizre ilçesinin merkezindeki Dağkapı Mahallesi’nde ilçe ile özdeşleşen tarihi yapı.
Yapım tarihi hakkında kesin bir bilgi bulunmayan Kırmızı Medrese Cizre Beyefendisi Mir Erdem tarafından inşa ettirildi. Kırmızı tuğlalardan yapıldığından ötürü Kürtçe ’kırmızı medrese’ manasına gelen Medrese Sor, Arapçada Medresetül Hamra ismi ile anılıyor. Tarihte bölgenin eğitim fakültesi misyonunu yürüten medresede Arapça gramerinden fazla tefsir, fıkıh, kelam, coğrafya, tarih üzere dersler de veriliyordu.
Temelleri Cizre bazalt taşından ve tamamı dört köşe kare biçiminde kırmızı tuğlalardan örülmüştür. Tuğla yapısı ve ölçüleri Cizre’ye özgüdür. Avlusu dikdörtgen seklinde olup, uzun kenarları doğu ve batı yönlerdedir. Güney yüzü üç eyvanlı olup, medresenin mescit kısmı ortasındadır. Medresenin etrafında bulunan odalarda tedrisat yapılırmış. Mescidin güneyinde bulunan bodrum katındaki türbede Kürt alimi Molla Ahmed-i Ceziri’nin mezarı bulunur. Türbede ayrıca Cizre Emiri’nin ailesine ait altı mezar daha bulunmaktadır. Türbe içten sekizgen seklinde ve ters kubbeli olup, sanat eseri niteliğinde görülen bu yapı tarzı nadir görülür.
Medrese Sor; medrese, mescit ve türbe yapılarının birbiriyle ilişkilendirilerek bir araya getirildiği bir külliyedir. Açık avlulu medrese tipinde; kuzey-güney doğrultusunda dikdörtgen planlı ve iki eyvanlıdır. Dört yanı revaklarla kuşatılmış avlunun güney kanadı mescit, baş müderris odaları ve türbeye, diğer kanatları ise müderris ve öğrenci odalarına ayrılmıştır. Dönemin bölge alimlerinin yetiştiği yüksek öğrenim kurumu görevi üstlenmiştir. Kürt alimi Molla Ahmed-i Cezirî’nin bu medresede eğitim verdiği düşünülmektedir.
Avlunun güneyindeki üçlü revaktan geçilerek ulaşılan basık kemerli bir kapıdan mescit bölümüne, mescidin güney duvarındaki, iki basamakla ulaşılan kapıdan türbeye geçilir. Molla Ahmed Ceziri Türbesi olarak anılan türbe, iki katlıdır. Alt kat mezar odasıdır, üst katın önemli toplantıların yapıldığı ve dini tartışmaların gerçekleştirildiği münazara odası olarak kullanıldığı söylenir. Mezar odasında yedi mezar taşı bulunur. Mezar şahidelerinden kitabesi okunabilenler arasında Melaye Ciziri’nin adına rastlanılmaz ancak Mîr İmadeddin bin Şeref el-Bohti’nin mezar taşı halk arasında Melaye Ciziri’ye ait mezar olarak bilinir.
